علم و فناوری در ترازوی اخلاق؛
الزامات پژوهش اخلاقی و نوآوری مسئولانه چیست
آتی جو: تهران- جایگاه ملاحظات اخلاقی در پژوهش ها و فناوری های جدید كجاست و چطور می توان به راهكاری برای پژوهش های مسئولانه رسید، یكی از موضوعاتی است كه در هفته ترویج علم توسط كارشناسان عنوان شد.
به گزارش خبرنگار علمی ایرنا، صاحب نظران حوزه فلسفه علم و اخلاق همزمان با روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه (19 آبان/ 10 نوامبر) و هفته ملی ترویج علم روز چهارشنبه (23 آبان) در تالار سخن پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات گرد آمدند تا سویه های مختلف اخلاق را در علم و فناوری بررسی كنند.
دكتر علیرضا ثقه الاسلامی در نخستین سخنرانی از دومین بهره (پنل) این نشست در سخنانی با عنوان درآمدی بر مفاهیم و مبانی اخلاق پژوهش به تعریف مختصری از فرااخلاق، اخلاق هنجاری و اخلاق كاربردی پرداخت و اخلاق فناوری را در حوزه اخلاق كاربردی دانست.
وی افزود: اخلاق پژوهش به ملاحظات اخلاقی در پژوهش ها می پردازد و به مثابه اخلاق حرفه ای بین پژوهشگران مطرح است و نقش زیادی در توسعه علم و پژوهش دارد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات در ادامه به بیان مشكلات پژوهش بر اساس اخلاق حرفه ای پرداخت و اظهار داشت: دانشمند یا محقق بودن به معنای داشتن حرفه در مراكز آموزشی است تا در ازای كار حرفه ای از امتیازات شغلی برخوردار شود، همینطور وقتی تولید علم به مثابه كسب و كار در بیاید؛ پیوند مستقیم بین پول و علم باعث انگیزه های متعددی برای تحقق خطاهای اخلاقی نظام مند و كلان در جامعه علمی می گردد.
وی معضل دیگر در عرصه اخلاقی نبودن پژوهش را نسپردن انجام پژوهش ها به نهادهای بی طرف و سازمان های مردم نهاد دانست و اظهار داشت: این امر سبب می گردد مردم به نتایج این پژوهش ها اعتماد نكنند.
ثقه الاسلامی در ادامه به ارتباط بین پژوهش و نهادهای مالی، سیاسی، اخلاقی اشاره كرده و اظهار داشت: اخلاق پژوهش از توسعه علم جدا نیست و اگر اخلاق پژوهش رعایت نشود توسعه پژوهش های آكادمیك در فرایند دموكراتیك ادامه نخواهد یافت.
این متخصص فلسفه علم با تاكید بر جدایی ناپذیر بودن پژوهش از اخلاق اظهار داشت: ابعاد مختلفی را می توان در پژوهش مطرح كرد؛ همچون نظریه ها و اصول اخلاقی، نظارت اخلاقی، رهنمودهای اخلاقی، ابعاد تصمیم گیری در اخلاق پژوهش و نظارت حقوقی كه این موارد نیاز به بررسی و تدوین راهنماها دارد.
*هنجارهای علم و تعاملات اقتصادی آكادمی با دنیای بیرون
دیگر عضو هیات علمی مركز تحقیقات سیاست علمی كشور هم در این نشست با اشاره به موجودیت نهاد علم در قرن بیستم از عبور این نهاد از سه گذار سخن گفت و اضافه كرد: آكادمی در قرن بیستم از سه مرحله عبور كرده است، قبل از جنگ جهانی اول، پس از جنگ جهانی دوم و پس از آخر جنگ سرد.
دكتر آرش موسوی افزود: دولت ها در دوره سوم متوجه شدند علم در معادلات اقتصادی نقش دارد، علم اهمیت زیادی یافت و رقابت ها به تجاری سازی علم منجر گردید. روند تجاری سازی كه امروز بارقه هایی از آنرا در ایران هم مشاهده می نماییم در همه كشورها وجود دارد و حتی در دیگر كشورها با شدت بیشتری دنبال می گردد.
وی به وجود دو دیدگاه اصلی در این زمینه اشاره نمود و اضافه كرد: دسته ای از علم دفاع می كنند و دسته دیگر اصالت را به اقتصاد می دهند و مشخص است این دو از جهات مختلفی با هم اختلاف دارند.
موسوی در ادامه آرای رابرت مرتون (جامعه شناس معاصر آمریكایی) را برشمرد و اظهار داشت: او علم را كالایی عمومی می دانست كه سنت های تاریخی علم برای حفظ كاركردهای اقتصادی ضروری می باشد.
وی نتیجه گیری كرد: امروز به رویكرد تلفیقی جامعه شناختی و اقتصادی نیاز داریم كه به شكل های مختلف از علم و سنت های علمی دفاع كند.
*نوآوری و پژوهش مسئولانه با توسعه گفتمان دانشمندان و مخاطبان
عضو دیگر مركز تحقیقات سیاست علمی كشور در این نشست بحثی را با عنوان مسئولیت پذیری در نوآوری و پژوهش عرضه كرد.
دكتر كیوان الستی از وجود دوراهی یا چالش سخن گفت و اضافه كرد: مساله این است كه آیا الزاما بین اقتصاد و پیشرفت با اخلاق نستبی وجود دارد.
وی افزود: این دوراهی ها در حوزه های دیگر هم وجود دارد، مانند اینكه تا چه حد مجاز هستیم از پژوهش خود سود ببریم، اعمال مقالات علمی و پژوهشی برای ارتقای اساتید دانشگاه تا چه حد درست است و اینكه اگر بدانیم نتیجه پژوهشی به ضرر بشر است تا چه میزان می توانیم آنرا ادامه دهیم.
الستی یك راه را سنجیدن هزینه ها و فواید دانست و اظهار داشت: در مورد بسیاری فناوری ها و پژوهش ها این معیار ممكن نیست، چونكه نمی دانیم آینده خیلی از پژوهش ها به كجا ختم می گردد. همینطور تا پیش از توسعه كامل، بسیاری فناوری ها قابل كنترل هستند ولی این راه هم فایده ای ندارد چونكه نمی دانیم چقدر در آینده مفید یا مضر خواهند بود. ازاین رو دخالت زودهنگام نتیجه ندارد.
وی با اشاره به تاكید بر نوآوری و پژوهش مسئولانه تصریح كرد: در تكامل نظام دانشگاهی و در طول همزیستی بین جامعه و نظام دانشگاهی، تقسیم كار اخلاقی صورت گرفته كه به نظر می آید باید بازبینی شود و نباید همیشه به همین شكل باقی بماند و به سوال مسئولانه در مورد این تقسیمات نیاز است.
الستی افزود: افرادی كه نوآوری مسئولانه دارند باید نوعی مشاركت در تدوین نظام اخلاقی داشته باشند و اگر بخواهیم تقسیم كار را عوض نماییم، با سیاستگذاری امكان دارد اما بیشتر در نظریات اخلاقی ریشه دارد.
وی با اشاره به لزوم توجه به عقلانیت در نظام نامه های اخلاقی اظهار داشت: با اینكه عقلانیت در دوره های پیشین در تدوین این نظام نامه ها موثر بوده است به نظر می آید در دوره های متاخر عاملی به نام گفتمان مهم می گردد كه در آرای هابر ماس (فیلسوف معاصر آلمانی) می بینیم.
عضو هیات علمی مركز تحقیقات سیاست علمی كشور افزود: هنجارهای روزمره با مفاهمه تغییر می كنند و افرادی كه در زمینه پژوهش و فناوری فعال می باشند باید با جامعه بزرگ تر مرتب ارتباط داشته باشند و اصول و هنجارهای خویش را بازاندیشی كنند تا هنجارهای انان با هنجارهای فعلی جامعه متناسب شود.
وی نتیجه گیری كرد: چاره قابل قبول این است كه دائم اصول را با عنایت به شرایط جامعه هدف و تغییرات درآن بازبینی و گفتمان تولید نماییم و هر وقت مشكلی روی داد، فضایی پیش آید كه بار دیگر گفتمان را در مرتبه ای بالاتر برقرار و به اصول هنجارهای جدید برسیم.
روز جهانی علم برای صلح و توسعه با هدف تولید ارتباط تنگاتنگ تر میان علم و اقشار مختلف جامعه از سال 1391 و با پیگیری انجمن ترویج علم ایران، در مناسبت های تقویم رسمی كشور به ثبت رسید تا اهداف مختلفی همچون بهره مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری، معرفی پیشكسوتان و شخصیت های علمی برجسته كشور، تولید زمینه مناسب برای آشنایی دانش آموزان با مهارت ها و مشاغل علمی، تولید بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تأثیر علم، فناوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم، تولید تمهیدات لازم برای بازدیدهای عمومی از موزه های علمی كشور، بازدید عمومی از مراكز و مؤسسات مؤثر در تولید تعامل بین علم، صلح و توسعه و معرفی برخی موقعیت های نو كه باعث ارتقا كیفیت عمومی زندگی می شود، به بحث و گفت و گو و نمایش گذارده شود.
علمی**9157*2017
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب